Bağırsaklara zarar veren bir otoimmün hastalıktır. Bu hastalık, glüten adı verilen bir protein grubuna karşı aşırı duyarlılıkla karakterizedir. Glüten, buğday, arpa, çavdar ve bazı yulaf türlerinde bulunan bir protein kompleksidir.
Çölyak hastalığı olan kişiler glüteni sindiremezler ve bağırsak duvarında hasara neden olur. Bu hasar, bağırsağın emilim yeteneğini etkiler, besin maddelerinin vücuda geçişini engeller ve beslenme sorunlarına yol açabilir.
Belirtileri Nelerdir?
Kişiden kişiye farklılık gösterebilir ve herkes aynı semptomları deneyimlemeyebilir. Bununla birlikte hastalığın yaygın belirtileri şu şekildedir:
Karında şiddetli veya tekrarlayan ağrılar, rahatsızlık ve şişkinlik hissi olabilir.
Sık sık sulu dışkılama (ishal) veya bağırsak hareketlerinde düzensizlik, kabızlık olabilir.
İştah kaybı, besin emilimindeki bozukluklar veya bağırsakta hasar nedeniyle kilo kaybı görülebilir.
Sürekli yorgunluk, halsizlik, enerji eksikliği görülebilir.
Vücutta kaşıntılı, kabarcıklı deri döküntüleri oluşabilir. Bu döküntüler genellikle dirsekler, dizler, kalça ve omuzlarda görülür.
Demirin yeterince emilememesi nedeniyle ortaya anemi (kansızlık) çıkar. Bu da halsizlik, solgunluk, nefes darlığı gibi belirtilere yol açabilir.
Kalsiyum ve D vitamini emiliminin azalması sonucu kemiklerin zayıflaması ve kırılgan hale gelmesi görülür.
Sinir sistemiyle ilgili sorunlar yaşanabilir. Bunlar arasında baş ağrıları, migren, uyuşma ve karıncalanma hissi, dikkat eksikliği ve depresyon yer alabilir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
En önemli risk faktörü genetik yatkınlıktır. İnsanların bu hastalığı geliştirme riski, HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 adı verilen belirli genetik varyantlara sahip olmaları durumunda artar. Bu genlerin varlığı, çölyak hastalığı gelişmesi için gereklidir ancak herkes bu genlere sahip olsa bile hastalığı geliştirme riski düşüktür. 
Ailede bu hastalığa sahip birinin olması, başka bir bireyin geliştirme riskini arttırır. Birinci derece akrabalarında (ebeveynler, kardeşler, çocuklar) olan kişilerde risk daha yüksektir.
Başka otoimmün hastalıklarla da sık sık ilişkiledirilir. Tiroid hastalıkları (Hashimoto tiroiditi, Graves hastalığı), tip1diyabet, romatoid artrit ve lupus gibi otoimmün hastalıkları olan kişilerde çölyak hastalığı geliştirme riski artabilir.
Kronik bağırsak iltihapları(örneğin, irritabl bağırsak sendromu, Crohn hastalığı veya ülseratif kolit) veya diğer bağırsak hastalıkları olan kişilerde hastalığın riski artabilir.
Bebeklik döneminde gluten içeren yiyeceklere erken başlamak hastalığın gelişme riskini artırabilir.
Bazı bağırsak enfeksiyonları ve değişen bağırsak mikrobiyotası, riskini etkileyebilir. Bununla birlikte, bu alanla ilgili araştırmalar hala devam etmektedir.
Çölyak Hastalığı Tehlikeleri Nelerdir?
Hastalık tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Potansiyel riskleri şu şekildedir.
Glüten içeren yiyecekler tüketildiğinde, bağırsaktaki hasar artar ve besinlerin yeterince emilimi mümkün olmaz. Bu durum, malnütrisyon (beslenme bozukluğu) ve besin eksikliklerine yol açabilir. Özellikle çocuklarda ve gençlerde büyüme ve gelişme geriliği görülebilir.
Kalsiyum ve D vitamini emilimi azaldığından kemik sağlığı etkilenebilir. Uzun süreli kemik mineral yoğunluğu kaybı, osteoporoz riskini arttırır ve kırıklara daha yatkın hale gelmeye neden olabilir.
Demir, folik asit ve B12 vitamini gibi besinlerin emilimini etkileyebilir. Bu durum, demir eksikliği anemisine (kansızlık) yol açabilir. Anemi, halsizlik, solgunluk, nefes darlığı gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
Dermatit herpetiformis, çölyak hastalığı sonucu ortaya çıkan bir cilt rahatsızlığıdır. Kabarcıklı ve kaşıntılı döküntülerle karakterizedir. Bu durum, ciltte sürekli rahatsızlık ve kaşıntıya neden olabilir.
Özellikle kadınlarda infertiliteye (kısırlık) ve düşük doğum ağırlığına yol açabilir. Hastalığın kontrolsüz olması durumunda doğurganlık sorunları ortaya çıkabilir.
Başka otoimmün hastalıkların gelişme riskini artırabilir. Tiroid hastalıkları (Hashimoto tiroiditi, Graves hastalığı), tip 1 diyabet, romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar hastalık ile ilişkili olabilir ve ek komplikasyonlara yol açabilir.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Şu anda çölyak hastalığı için kesin bir tedavi bulunmamaktadır fakat hastaların hayatlarını daha rahat sürdürebilmeleri için bir dizi yöntem vardır. Bu yöntemler şu şekildedir:
Tek etkili tedavi yöntemi, ömür boyu süren bir glüten içermeyen diyet uygulamaktır. Bu diyet, buğday, arpa, çavdar ve glüten içeren diğer tahılların tüketilmesini engeller. Buğday, arpa ve çavdarın bulunduğu gıdalardan tamamen kaçınılması gerekmektedir. Aynı zamanda ürün etiketlerini dikkatlice okumak ve glüten içeren gıdalardan uzak durmakta önemlidir.
Bir beslenme uzmanı veya diyetisyenle çalışmak, glüten içermeyen sağlıklı bir diyet planı oluşturmanıza yardımcı olabilir. Beslenme danışmanlığı, yeterli beslenmeyi sağlamak, glüten içeren gıdalardan kaçınmayı öğrenmek ve hastalıkla ilgili diğer sorularınıza yanıtlar bulmanız açısından önemlidir. 
Hastalar, ince bağırsağındaki hasarın düzelmesine yardımcı olmak için bazı destekleyici tedaviler alabilirler. Örneğin, demir, kalsiyum, folik asit ve diğer besin takviyeleri alınabilir. Bu takviyeler, beslenmeden yeterli miktarda alınamayan besin maddelerini telafi etmeye yardımcı olabilir.
Düzenli kontrol muayenelerine gitmelidir. Bu muayenelerde, hastalığın seyrini izlemek ve herhangi bir beslenme eksikliği veya bağırsak hasarı belirtisi tespit etmek için kan testleri ve endoskopi gibi yöntemler kullanılabilir.
Unutmayın, çölyak hastalığı sahibi iseniz, glüten içeren gıdalardan kaçınmak hayati önem taşır. Kesin teşhis ve tedavi planı için bir doktora danışmanız önemlidir.
